Poszukiwania stylu narodowego
Podczas gdy rewolucja techniczno-przemysłowa zmieniała oblicze XIX-wiecznej Europy, Polska podzielona była pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię i podporządkowana ich interesom, co hamowało rozwój przemysłu i stanowiło zagrożenie dla kulturowej tożsamości.
Orężem w walce o podtrzymywanie narodowej tożsamości stała się w Polsce literatura, a pod koniec stulecia również sztuka stosowana. Ważne miejsce na mapie tych zmian zajęła Galicja, mająca największe możliwości swobody wypowiedzi i twórczości artystycznej.
Pierwszą próbą stworzenia stylu narodowego angażującą szeroko pojętą sztukę użytkową był styl zakopiański. Inspirowany ludową architekturą i rzemiosłem artystycznym Podhala, zainicjowany został przez Stanisława Witkiewicza. Szybko zyskał popularność wykraczając poza granice Zakopanego. Pomimo szerokiego wachlarza dzieł – od architektury po drobne przedmioty użytkowe i dekoracyjne – styl zakopiański znalazł wyraz w wytwórczości rzemieślniczej. Niemniej jednak stworzył wzorce możliwe do zaadaptowania w produkcji seryjnej.
Koncepcja zrównania sztuk
Na przełomie wieków wpływy sztuki zachodnioeuropejskiej (angielskiego Arts & Crafts Movement, francuskiego Art Nouveau i wiedeńskiej Sezession) spotykały się w Polsce z poszukiwaniami inspiracji w sztuce ludowej. W teorii dominowały obecna w Europie koncepcja integracji sztuk oraz rodzima idea powiązania pracy i piękna – poglądy poety Cypriana Kamila Norwida o „cyrkulacji idei piękna” 1.
Młoda Polska stała się okresem rozkwitu sztuki użytkowej: grafiki, architektury wnętrz, meblarstwa, tkactwa, metaloplastyki. Szczególną aktywność wykazało środowisko krakowskie, którego wybitnym reprezentantem był Stanisław Wyspiański, działający na polu sztuki czystej i użytkowej oraz literatury.
Założone w Krakowie w 1901 roku Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana (TPSS) stawiało sobie za cel rozwój twórczości rodzimej, opartej na tradycji i sztuce ludowej. Głównym teoretykiem Towarzystwa - skupiającego malarzy, rzeźbiarzy, architektów oraz etnografów, historyków sztuki i miłośników rzemiosła artystycznego - był Jerzy Warchałowski, propagator pojęcia sztuka stosowana. TPSS prowadziło przez całą dekadę ożywioną działalność organizując wystawy, konkursy oraz za pośrednictwem wydawanego przez siebie czasopisma „Polska Sztuka Stosowana”.
Przypisy
1) C.K. Norwid, Promethidion, [w:] tenże, Pisma wszystkie. T. 3. Poematy, Warszawa 1971, s. 470.